HUYỀN HỒ SÁCH

HUYỀN HỒ SÁCH

(Phizoma Corydalis)

HUYỀN HỒ SÁCH  dùng làm thuốc được ghi đầu tiên trong sách Bản thảo thập di là thân rễ đã chế biến khô của cây Huyền hồ sách cũng gọi là HUYỀN HỒ SÁCH , Huyền hồ, Nguyên hồ ( Corydalis bulbosa DC) họ Cải cần ( Fumariaceae). Cũng có loại HUYỀN HỒ SÁCH  có tên La tinh là Corydals turschaninovii Bess f.yanhusuo Y.H.Chou et C.C. Hsu.

Cây HUYỀN HỒ sách mọc nhiều ở tỉnh Triết giang, Trung quốc. Thường được bào chế với giấm để tăng tác dụng giảm đau.

Tính vị qui kinh:

Tính ôn vị cay đắng. Qui kinh Tâm Can Tỳ.

Theo Y văn cổ:

• Sách Hải dược bản thảo: " Vị đắng ngọt, không độc".
• Sách Khai bảo bản thảo: " vị cay đắng, không độc".
• Sách Bản thảo mông toàn: " nhập Thái âm tỳ, phế, can kinh".
• Sách Lôi công bào chế dược tính giải: " Nhập Tâm, Tỳ, Phế, Vị bốn kinh".

Thành phần chủ yếu:

Theo sách Trung dược học, HUYỀN HỒ có ancaloit, HUYỀN HỒ SÁCH  tố A, B, C,.

Tác dụng dược lý:

A.Theo Y học cổ truyền:

HUYỀN HỒ SÁCH  có tác dụng hoạt huyết, hành khí, chỉ thống. Chủ trị các chứng đau ngực và tay chân.

Trích đọan y văn cổ:

• Sách Lôi công bào chích luận ghi: " Tâm đau muốn chết, mau dùng HUYỀN HỒ SÁCH ".
• Sách Bản thảo cương mục, tập 13 về HUYỀN HỒ SÁCH  viết: " thuốc trị khí trệ trong huyết, huyết trệ trong khí, do vậy là thuốc thần diệu trị đau toàn thân".
• Sách Bản thảo cầu chân: " Bất luận khí hoặc huyết tích mà không tán, uống thuốc này đều thông đạt, nhờ tính ôn của thuốc mà khí huyết thông đạt. Vị cay của thuốc làm cho khí huyết phát tán, vì vậy mà trị được các chứng đau toàn thân".
• Sách Khai bảo bản thảo đời Tống nhấn mạnh về tác dụng phá huyết khu ứ của thuốc, cho đến sách Bản thảo cương mục đời Minh thì chỉ rõ thuốc có tác dụng giảm đau tốt.

Theo kinh nghiệm sử dụng trên lâm sàng thì thuốc có tác dụng giảm đau tốt hơn Nhũ hương, Một dược, Ngũ linh chi, trong tất cả các trường hợp đau như đau ngực, đau bụng, đau chân tay đều dùng được.

Có tác giả dùng HUYỀN HỒ SÁCH  phối hợp với thuốc hoạt huyết hành khí chỉ thống như Đan sâm, Hồng hoa, Xuyên khung trị bệnh mạch vành có thể làm giảm cơn đau thắt ngực, phối hợp với Đan sâm, Ngọc trúc, Sơn tra sống trị loạn nhịp tim có kết quả.

B.Theo kết quả nghiên cứu dược lý hiện đại:

Thuốc có tác dụng giảm đau, trấn kinh an thần, gíup ngủ tốt. Thuốc làm tăng lưu lượng máu động mạch vành của tim thỏ cô lập. Thuốc có tác dụng làm hạ mỡ nhẹ đối với mô hình gây xơ mỡ động mạch chuột trắng lớn.

Trên thực nghiệm còn cho thấy thuốc có tác dụng ức chế gây lóet lúc thắt môn vị của chuột, ức chế lóet do acid acetic hoặc lóet do histamin. Thuốc còn có tác dụng tăng tiết nội tiết tố vỏ tuyến thượng thận.

Ưùng dụng lâm sàng:

1.Trị đau kinh: dùng bài:

• HUYỀN HỒ SÁCH  thang: HUYỀN HỒ SÁCH , Đương qui, Thược dược, Hậu phác mỗi thứ 10g, Tam lăng, Nga truật, Mộc hương mỗi thứ 5g, sắc nước uống trị đau bụng kinh.
• HUYỀN HỒ SÁCH  ( sao rượu) 80g, Hương phụ ( sao giấm) 20g, tán bột mịn trộn đều, mỗi lần uống 6g với rượu ấm.

2.Trị các chứng đau bao tử: như lóet dạ dày tá tràng, đau viêm bao tử, đau bao tử cơ năng, dùng bài:

• HUYỀN HỒ SÁCH  9 phần, Thiên tiên tử 1 phần tán bột mịn, mỗi lần uống 10g, ngày uống 2 - 3 lần.

3.Trị đau thần kinh tam thoa: dùng bài:

• HUYỀN HỒ SÁCH , Xuyên khung, Bạch chỉ mỗi thứ 15g, Thương nhĩ tử 10g, sắc nước uống.

4.Trị các chứng đau: HUYỀN HỒ SÁCH  có tác dụng chủ yếu là trị đau, cách gia giảm trị chứng đau có thể tùy bệnh mà gia giảm như sau:

• Phối hợp với Đương qui, Xuyên khung, Hương phụ trị chứng đau kinh, phối hợp với Qua lâu, Phỉ bạch, Uất kim trị đau ngực sườn, cùng với Đương qui, Quế chi, Xích thược trị đau mình mẩy và chân tay do phong hàn, cùng dùng với Tiểu hồi, Ô dược trị đau do sán khí ( đau do sa ruột ) cùng dùng với Ngân hoa, Liên kiều, Mộc hương có tác dụng thanh nhiệt giải độc trị chứng viêm ruột đau bụng, phối hợp với Đương qui, Nhũ hương, Một dược trị chứng đau do té ngã.

5.Dùng làm thuốc gây tê tại chỗ: dùng dịch chích kiềm HUYỀN HỒ SÁCH  0,2% gây tê tại chỗ làm phẫu thuật 105 ca, kết quả tốt 98 ca, tỷ lệ 93,4%, có tác dụng gây tê kém ( trong quá trình phẫu thuật hơi đau) 6 ca (5,7%) ,(theo Bệnh viện số 2 Đường sơn, Tạp chí Tân y dược Hà bắc 1973,4:34).

6.Trị đau mạch vành: dùng cồn 80% chiết xuất HUYỀN HỒ SÁCH  chế thành thuốc chích hoặc thuốc viên. Dùng trị 575 ca các loại bệnh động mạch vành trong đó có 424 ca nhồi máu cơ tim cấp 148 ca, đối với cơn đau thắt ngực tỷ lệ có kết quả là 83,2%, kết quả rõ 44,4%, có kết quả điện tâm đồ 52,9%, kết quả tốt 26,8%.

Đối với nhồi máu cơ tim cấp, tỷ lệ tử vong từ 32,3% giảm xuống 14,1% ( Sở nghiên cứu Y dược Thiên tân, Tạp chí Trung thảo dược 1980,4:192).

Liều dùng và chú ý lúc dùng:

• Liều dùng uống và thuốc thang: 3 - 10g. Trường hợp dùng bột mỗi lần 1 - 1,5g với nước ấm.

• Không dùng đối với phụ nữ có thai.